مراسم عزاداری در یزد

چاووشی خوانی
وی اظهار کرد: چاووش خوان واژه‌ای با ریشه ترکی خوارزمی است و در فرهنگ دهخدا به معنی بانگ و سر وصدای گنجشک معنا شده و در معنای اصطلاحی، کسانی بودند که صدای گرم و پرشوری داشتند و اکثرا قاریان قرآن بودند که مورد تکریم مردم قرار داشتند و بصورت گروهی یا دو نفر دونفر به پشت بام‌ها و کوچه‌ها می‌رفتند و و در مرثیه امام حسین (ع) شعر می‌خواندند. این افراد در دبار شاهان و امرا هم نقش داشتند ولی نقش مردمی آن‌ها این یود که در کوچه و پشت بام‌ها و پا پیشاپیش قافله‌هایی که به عتبات عالیات یا زیارت می‌رفتند حرکت می‌کردند.
رمضانخانی اضافه کرد: از نظر هنری نیز این گروه حامل پیام رسالت خاصی بودند که در ماه محرم رسالت آن‌ها این بود که زمانی که وسایل ارتباطی وجود نداشت عزاداری امام حسین (ع) را به گوش مردم برسانند. همچنین گروهی دیگر بالای پشت بام‌ها می‌رفتند و جار می‌زدند و با صدای بلند، بدون نظم و پیوسته شعر می‌خواندند تا مردم را باخبر کنند.
پرسه زنی
وی گفت: بعد از این مراسم آئین دیگری بنام پرسه زنی اجرا می‌شد به طوری که گروهی بنام پرسه زن از هیاتی از یک حسینیه جمع می‌شدند و فرد سیدی جلوی گروه حرکت کرده و آن‌ها را هدایت می‌کرد و شخصی بنام علمدار علم به دست داشت و مردمی که سینه و سنج می‌زدند جمع می‌شدند و به حسینیه دیگر می‌رفتند؛ اعضای حسینیه جلودار به پیشواز ان‌ها می‌آمدند و سرراه‌شان مردمی که صدای آن‌ها را می‌شنیدند به آن‌ها کمک مالی کرده و یا حبوبات، مواد غذایی، قند و برنج می‌دادند که بعد‌ها به مصرف هیات می‌رسید. این گروه مردم را باخبر می‌کردند تا در مراسم روضه خوانی و نخل برداری و شامی که تهیه شده بود شرکت کنند.

پوش کشیدن و روضه خوانی
این پژوهشگر مراسم‌های دیگر را پوش کشیدن و روضه خوانی عنوان کرد وافزود: یکی از آئین‌های روضه خوانی، پامنبری بود؛ پامنبرخوان‌ها افرادی سید و خوش صدا بودند که اکثرا هم دو نفر بودند که با صدای بلند در مرثیه امام حسین (ع) و با هدف نظم بخشیدن به مجلس تا اینکه روحانی بعدی به منبر بیاید مرثیه می‌خواندند.
وی خاطرنشان کرد: روضه‌های معروف شامل روضه حضرت علی اکبر (ع)، حضرت علی اصغر (ع)، حضرت ابولفضل (ع) و روضه الوداع بود که روضه الوداع از پرشور‌ترین و سوزناک‌ترین روضه‌ها محسوب می‌شد که در آن حادثه کربلا و وداع امام حسین (ع) با پسر یزرگش گفته می‌شد.
وی از روضه خوان‌های معروف یزد به آیت ا... صدوقی، حاج غلامرضا فقیه خراسانی، آیت ا.. مدرسی، محمد علی علومی و شیخ محمد زارچی اشاره کرد.
وی خاطرنشان کرد: بین مراسم هم کسانی بنام «سقا» بودند که معروف‌ترین سقاهای یزدی میرزا سقا و رضاسقا بودند که آب را از آب انبار داخل مشک کرده و به عزاداران امام حسین (ع) می‌نوشاندند. این افراد لباس سفید با کمربند مشکی می‌پوشیدند و به مردم آب می‌دادند.
این پژوهشگر در مورد پوش کشیدن هم بیان کرد: پوش پارچه محکمی بود که به نقوش واقعه کربلا مزین بود و توسط مردم برپا می‌شد تا عزاداران حسینی از سرما و گرما در امان باشند، در زمان پوش بالا کردن هم چاووشی خوانان اشعاری را در در رابطه با حادثه کربلا می‌خواندند. دوستداران امام حسین و جوانان قوی بنیه پوش را بالا می‌کشیدند. پوش روی تیرک بنا و استوار می‌شد و با گفتن یا حسین و یا ابوالفضل بالا کشیده می‌شد و بعضی از افراد قربانی کرده و یا صدقه می‌دادند تا اتفاقی نیفتد و در پایان هم نقل و شربت توزیع کرده و برای کسانی که پوش می‌کشیدند دعا می‌کردند.
وی اضافه کرد: پوش پارچه سفیدی بود که کارخانه هراتی در یزد بافت آن‌ها را بر عهده داشت و پوشدوز‌ها پارچه‌های عریض را به هم وصل می‌کردند و نقوشی مانند شیر، فرشته، شمشیر، درخت سرو و... بر روی آن می‌دوختند.
با اشاره به مراسم سینه زنی افزود: دسته‌های شاه ابوالقاسم، فهادان، یوزداران، بعثت، باغ گندم و رنگرز‌ها از دسته‌های سینه زنی مشهور یزد بودند و زنجیرزن‌ها شامل دسته خرمشاه، قلعه کهنه، کوشک نو، گازرگاه بود و از نوحه خوانهای معروف یزد هم می‌توان به علی اکبر سعادتمند، حسین سعادتمند، محمد کاسب، مرحوم حاج عباس حسینی و همچنین آقایان آدابی، خویش داری و علایی اشاره کرد که سردسته هیات پشت باغ بودند.
رمضانخانی تصریح کرد: همچنین دسته عرب‌ها که پرشور‌ترین دسته عزاداری یزد بود لباس سیاه و بلندی بر تن می‌کردند، لباسشان را گل آلود می‌کردند و خاک بر سر می‌ریختند و با بیل و کلنگ در دست به امام‌زاده جعفر (ع) می‌رفتند که هنوز هم این کار را انجام می‌دهند.
جغجغه زنی
وی به مراسم دیگری بنام جغجغه زنی اشاره کرد وادامه داد: حدود ۷۰ یا ۸۰ سال پیش مراسم سنگ زنی در میدان بعثت یزد اجرا می‌شد که به جغجغه زنی معروف بود که در مشهد و بغدادآباد مهریز هم اجرا می‌شد که امروز مجددا این مراسم زنده شده است.
رمضانخانی بیان کرد: در این مراسم افرادی لباس سیاه بر تن می‌کردند که نما اجنه بودند و ابزاری شبیه کوشکوب در دست گرفته و بطو مرتب به هم می‌زدند و اشعاری در رثای سرور شهدا می‌خواندند که شبیه سنج زنی امروز ه بوده این هیات کاملا از بین رفته بود و امروزه با تقلید از شهرهای دیگر بار دیگر زنده شده که بعضی از علما این مراسم را نهی می‌کردند. این هیات از بعثت تا میدان امیرچخماق حرکت می‌کرد.
نخل برداری
این پژوهشگر در خصوص مراسم نخل برداری هم گفت: نخل را با نمادهای آیینه، شیر، درخت سرو، کتیبه‌هایی با اشعاری در رثای امام حسین (ع) آذین می‌بستند به طوری که درخت سرو تمثیلی از پیکره امام حسین (ع) است و در فرهنگ ایرانی هم نشانه جاودانگی می‌باشد. همچنین چراغ دستی‌هایی (فانوس‌ها) به نخل آوزان می‌کردند تا مردم را به سمت محل قرار گرفتن نخل هدایت کند.
وی ادامه داد: نخل دارای الوارهایی بودند که زیر آن قرار داشت و در دوران قدیم هر چوب متعلق به یک خانواده بود که عزاداران با فریاد یا حسین یا حسین نخل را بلند می‌کردند و یک نفر بالای نخل می‌ایستاد و با خواندن اشعاری، گروه را هدایت می‌کرد.
وی افزود: نخل را به تعداد اعداد فرد یعنی سه بار، هفت بار و یا یازده بار پیرامون حسینیه چرخش می‌دادند و هربار بعد از استراحت، مجددا آن را بلند می‌کردند تا اینکه به جایگاه اولیه بر می‌گرداندند.
وی گفت: همچنین بعضی حسینیه‌ها که نخل کوچکی داشتند آن را به حسینیه بزرگ‌تر می‌بردند که نوعی مراسم پرسه زنی محسوب می‌شد.
رمضانخانی خاطرنشان کرد: مراسم نخل برداری ظهر تاسوعا و عاشورا اجرا می‌شود و در بعضی محلات یا شهرهای یزد فقط ظهر عاشورا اجرا می‌شود.